با جایگزین شدن آموزش مجازی به جای آموزش حضوری در دوران کرونا، نه تنها وضعیت تحصیلی و تعلیمی دانش آموزان و دانشجویان دستخوش تغییرات شد، بلکه حتی وضعیت پرورشی آنها نیز به چالش کشیده شد. زیرا به زعم متخصصان و کارشناسان، مدارس و دانشگاه ها صرفا فضای آموزش نیستند، بلکه نهاد های مهم جامعه پذیری نیز هستند. علاوه براین، تعطیلی مدارس و به دنبال آن برگزاری آموزش مجازی سبب شد، بسیاری از زنان علاوه بر نقش های خانوادگی و شغلی به معلمان فرزندان خود نیز تبدیل شوند. امری که سبب شد فشار نقشی و تعارضات نقشی آنها تشدید و به یک مساله در آن دوران تبدیل شود. اهمیت پرداختن به مساله آموزش و ضرورت یافتن راه حل برای شرایط کنونی و آتی، سبب شد پژوهشگر ایرنا با “سعیده امینی”، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی به گفت و گو بنشیند. مشروح این گفت و گو را در ذیل می‌خوانید:
بسته بودن مدارس، نقش مادران را مضاعف کرده است
امینی در خصوص نقش مادران در دوران تعطیلی مدارس اظهار داشت: مدرسه به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای جامعه پذیری نقش برجسته‌ای در اجتماعی شدن دانش‌آموزان دارد. حضور دانش‌آموزان در مدارس علاوه بر کارکرد آشکار آموزش، دارای کارکرد پنهان یادگیری انضباط و تمرین تعامل اجتماعی است. در آموزش حضوری این دو به طور توامان محقق می‌شود، اما در صورت بسته بودن مدارس و آموزش غیر حضوری تعلیم تحقق پیدا می‌کند اما تربیت ناشی از تعامل با همسالان و معلمان به تعویق می‌افتد و آموزشی خالی از روابط انسانی پایدار شکل می‌گیرد.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: بسته بودن مدارس در سطحی دیگر، روابط والدین و فرزندان به ویژه مادران و فرزندان را تحت الشعاع قرار می‌دهد. مادر در منزل مظهر عطوفت , مامن و پناهگاه اعضای خانواده است و تبدیل شدن رابطه مادر و فرزند به رابطه معلم و دانش آموز آسیب زاست. هر چند در زمان دایر بودن مدارس، مادران در بررسی تکالیف دانش آموزان نقش دارند اما با بسته شدن مدارس فشار مضاعفی به والدین به ویژه مادران تحمیل شده است و تعارض نقشی مادران را تشدید کرده است.
آموزش حضوری، امکان تعامل سازنده و پویا را فراهم می‌کند
امینی پیرامون فواید و ضرورت آموزش حضوری بیان داشت: یادگیری حضوری سابقه ای دیرین در عرصه آموزش و پرورش دارد و مبتنی بر تعامل و ارتباط چهره به چهره است. در این نوع آموزش چنانچه به وجوه عاطفی و اجتماعی در روابط معلمان و دانش آموزان توجه شود و یادگیری اجتماعی- عاطفی در سرلوحه برنامه ها و سیاست گذاری های عرصه آموزش قرار بگیرد، مزیت قابل توجهی نسبت به آموزش غیر حضوری خواهد داشت. آنچه یادگیری را به امری رضایتبخش و مطلوب تبدیل می‌کند و به فضای آموزشی طراوت می‌بخشد، تعامل سازنده و پایدار بین معلمان و دانش‌آموزان است که تحقق این مهم در پرتو برنامه‌های یادگیری عاطفی- اجتماعی است. یادگیری اجتماعی و عاطفی فرایندی است که به افراد کمک می‌کند تا توانایی‌های اجتماعی و عاطفی مورد نیاز خود را برای دستیابی به موفقیت در تحصیل و زندگی، رشد و ارتقا دهند. این نوع یادگیری شامل پنج مولفه است: آگاهی از خود، مدیریت خو د،آگاهی اجتماعی، مهارت های ارتباطی و تصمیم گیری مسئولانه.
وی افزود: این مدل یادگیری، ابزاری مؤثر برای احساس تعلق خاطر بیشتر به مدرسه، پیشرفت تحصیلی وکاهش رفتار منفی دانش آموزان است. یادگیری اجتماعی و عاطفی به توانایی نظارت بر احساسات خود و استفاده از این توانمندی برای مدیریت رفتار خود با دیگران اشاره دارد. دانش‌آموزان در پرتو تعامل با یکدیگر و با معلمان خود است که آگاهی بیشتری نسبت به روحیات و توانمندی‌های خود پیدا می‌کنند و در جریان ارتباط با همسالان خود نحوه مدیریت احساسات خود, مهارت‌های ارتباطی و تصمیم‌گیری مسوولانه را می‌آموزند. در آموزش غیر حضوری احتمال تحقق این مولفه‌ها بسیار اندک است.
امینی در ادامه به کیفیت آموزش مجازی در مقاطع تحصیلی مختلف اشاره کرد و گفت: مزایای آموزش حضوری برای دانش‌آموزان بیش از آموزش مجازی است، اما برای دانشجویان کمی متفاوت است. بسیاری از دانشجویان در شهرهایی تحصیل می‌کنند که در آنجا سکونت ندارند. آموزش مجازی برای این گروه از دانشجویان از نظر اقتصادی به صرفه‌تر است، اما از نظر اجتماعی پیامدهای آن کمی متفاوت است. این گروه از دانشجویان هر چند همانند سایر دانشجویان مدرک تحصیلی را اخذ می‌کنند اما در فضای آکادمیک جامعه‌پذیر نمی‌شوند. به بیان بوردیویی، هبیتوس دانشجویی که در ساحت دانشگاه حضور یافته است، متفاوت از دانشجویی است که به شیوه مجازی تعلیم دیده است. دانشگاه علاوه بر اینکه یک فضای آموزشی و یادگیری است فرصتی است برای تکوین حوزه عمومی در بین دانشجویان که آنها در این فضا دموکراسی را تمرین می کنند.
در صورت فراهم بودن زیرساخت‌ها؛ آموزش مجازی به عدالت آموزشی کمک خواهد کرد
امینی درباره نحوه تحقق عدالت آموزشی از طریق آموزش مجازی توضیح داد: در آموزش مجازی به شرط آنکه زیرساخت های آموزش مجازی فراهم باشد و مساله شکاف دیجیتالی مرتفع شود , این سبک از آموزش به عدالت آموزشی کمک خواهد کرد. رواج آموزش غیر حضوری برای افرادی که امکان دسترسی به آموزش حضوری ندارند، فرصت یادگیری را فراهم می‌کند. بسیاری از دختران، بانوان و افراد شاغلی که آموزش حضوری برای آنها دشواری هایی را به همراه دارد با اتکا به آموزش غیر حضوری فرصت های یادگیری برای آنان محقق می‌شود. به عنوان مثال بعضی از دختران جوان ممکن است به خاطر دوری دانشگاه و اقامت در شهری دیگر برای تحصیل از جانب خانواده با ممانعت روبرو شوند یا بانوانی که صاحب فرزند خردسال هستند و در شهرهای دور از مراکز دانشگاهی سکونت دارند و یا برای افراد شاغلی که روزها مشغول کارند، آموزش مجازی با فراهم کردن فرصت یادگیری از راه دور به عدالت آموزشی کمک خواهد کرد.
راهکار های آموزش موثر چیست؟
امینی در نهایت به راهکارهایی برای آموزش موثر دانش آموزان و دانشجویان اشاره کرد و گفت: آموزش حضوری و غیر حضوری به طور توامان در عرصه آموزش کشور بسیار موثر خواهد بود. اما در برخی مقاطع تحصیلی به ویژه آموزش پایه که مدارس نقش مهمی در جامعه پذیری دانش‌آموزان دارند و تعامل مثبت معلمان و دانش‌آموزان نقش برجسته ای در کیفیت یادگیری دارد، آموزش حضوری نسبت به آموزش غیر حضوری اولویت دارد. بنابراین در سیاستگذاری عرصه آموزش به این امر مهم باید توجه شود. اما در سطح آموزش عالی برای برقراری عدالت آموزشی وجود آموزش مجازی ضروریست و این امکان را فراهم می‌کند تا دانشجویانی که امکان حضور در دانشگاه‌های برتر را ندارند با اتکا به این صورت از آموزش از کلاس های دانشگاه های مذکور برخوردار شوند.
