امیرحسین گرکانی روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا در پاسخ به این سوال که اجرای طرح‌های آبادانی و پیشرفت جامع و توانافزایی جوامع محلی چه نتایجی به همراه داشته است، اظهار داشت: طرح آبادانی و پیشرفت جامع الگویی پویا در راستای محرومیت‌زدایی، تقویت رشد اقتصادی و حفاظت از منابع پایه با تاکید بر راهبردهای جامع‌نگر، دانش‌محور، تامین معیشت پایدار و با محوریت توانافزایی، ظرفیت‌سازی، مشارکت مردمی و انسجام سازمانی است. اجرای این طرح موجبات ارتقای تاب‌آوری در مواجهه با آسیب‌ها و ترویج فرهنگ کار و تلاش و ایجاد اشتغال مولد و مفید در چهارچوب سیاست‌های اقتصاد مقاومتی را به دنبال خواهد داشت.
وی ادامه داد: شعار این طرح «کار با مردم برای مردم» است و در مناطق کمتر توسعه‌یافته کشور اجرا می‌شود. این طرح برای نخستین بار در نیمه دوم سال ۱۳۹۳ به صورت آزمایشی در شهرستان قلعه‌گنج استان کرمان به همت بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی آغاز به کار کرد و طی پنج سال فعالیت مستمر با توفیقات و دستاوردهای قابل توجهی به دنبال خواهد داشت.
رییس پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی اضافه کرد: بنیاد مسکن انقلاب اسلامی به منظور تحقق رهنمودهای مقام معظم رهبری با بررسی الگوهای موفق و کارآمد توسعه منطقه‌ای و نیز بررسی مدل‌های موفق بین‌المللی، پیاده‌سازی الگوی آبادانی و پیشرفت جامع مناطق کمترتوسعه یافته را از سال ۱۳۹۹ در دستور کار خود قرار داد. انتخاب شهرستان هدف در این طرح بر مبنای شاخص‌های کم‌برخورداری، توسعه‌پذیری و قابلیت پیشرفت انسانی، اجتماعی و اقتصادی، همراهی و هماهنگی نهادهای دولتی و حاکمیتی در سطح استان و شهرستان و موقعیت سوق‌الجیشی به لحاظ امکان تعمیم‌پذیری الگو و خدمات مترتب بر آن در سطح مناطق پیرامونی صورت می‌پذیرد.
گرکانی توضیح داد: در الگوی آبادانی و پیشرفت جامع، نظام مسائل مناطق کمتربرخوردار کشور به سه دسته کلی اقتصاد و اشتغال، عمران و آبادانی و فرهنگ و اجتماع تقسیم می‌شود که البته در عین تفکیک ساختاری، در پاره‌ای از موارد در هم تنیده و دارای همپوشانی هستند. در این طرح، سعی بر آن است که تمامی اقدامات و مداخلات با مشارکت حداکثری جامعه محلی صورت‌بندی شده و در مراحل مختلف طراحی، اجرا و ارزیابی طرح، تحقق پله پایانی نردبان مشارکت (مشارکت خودجوش) و شعار «کار با مردم برای مردم» سرلوحه عمل واقع شود.
وی افزود: اگر چه بنای طرح بر مشارکت و حرکت‌های جمعی است؛ اما توجه ویژه به خبرگان و نخبگان محلی نیز به عنوان یکی از رئوس فعالیت بوده و از هیچ تلاشی برای شکوفایی استعدادهای محلی فروگذار نمی‌شود. علاوه بر این طرح حاضر، همواره سعی دارد تا با ارائه خدمات آموزشی، مشاوره‌ای و تربیتی هدفمند و نیز با ارتقای اطلاعات و توسعه ارتباطات، ضمن توانافزایی جامعه محلی شهرستان هدف، سطح سرمایه انسانی را نیز در جوامع ارتقا دهد. دانش بومی و مجموعه ارزش‌ها و خرده‌فرهنگ‌های اصیل محلی، در طرح آبادانی و پیشرفت جامع از اهمیت و احترام بالایی برخوردار بوده و به عنوان میراث ناملموس و عامل هویت‌بخش به جوامع محلی هموارد مورد توجه خواهند بود.
رییس پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی یادآور شد: محور عمران و آبادانی در ادبیات طرح متمرکز بر زیرساخت‌های حیاتی (ازجمله دسترسی به آب، برق، گاز، حامل‌های انرژی، مسکن، تلفن، جاده، محیط‌زیست و نظایر آن) و زیرساخت‌های پیشرفت (ازجمله زیرساخت‌های آموزشی، فرهنگی و اجتماعی، درمانی، بیمه‌ای، محیط‌زیستی، اقتصادی و نظایر آن) است. تامین، توسعه، تجهیز و تکمیل زیرساخت‌های مربوطه، مبتنی بر نیازسنجی و اولویت‌بندی قبلی، با مشارکت فعال مردم و دستگاههای محلی در دستور کار طرح قرار می‌گیرد. با این وجود به‌منظور برقراری نظم و هدفمندی هر چه بیشتر برنامه و اقدامات طرح آبادانی و پیشرفت جامع در محور عمران و آبادانی، سیاست‌هایی از جمله مشارکت فعال سه ضلع جامعه محلی، بخش دولتی و بنیاد مسکن در تمام مراحل پروژه‌ها (اعم از برنامه‌ریزی، تامین منابع، اجرا و پایش و نظارت)، در اولویت قرارگیری پروژه‌هایی با بیشترین در برگیرندگی و انتفاع عمومی در سطح جامعه محلی و تابعیت محور عمران و آبادانی از دو محور «اقتصاد و اشتغال» و «فرهنگ و اجتماع» اهمیت می‌یابد.
وی گفت: پژوهشکده سوانح طبیعی با انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با دفتر آبادانی و پیشرفت جامع بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، به عنوان مشاور این دفتر در طرح‌های آبادانی و پیشرفت و توانافزایی جوامع محلی شهرستان‌های باخرز (خراسان رضوی) و تفتان (سیستان و بلوچستان) ایفای نقش می‌کند. اجرای طرح آبادانی و پیشرفت جامع در شهرستان باخرز به عنوان اولین پایلوت کشوری بنیاد مسکن از آذر ماه ۱۳۹۹ و در شهرستان تفتان همزمان با انعقاد تفاهم‌نامه دو مجموعه در فروردین ۱۴۰۰ آغاز شده است. دو بخش طرح مشتمل بر «تدوین سند جامع پیشرفت و آبادانی» و «توانافزایی جوامع محلی» به صورت همزمان در هر شهرستان آغاز و پیگیری می شود.
گرکانی افزود: سند پیشرفت و آبادانی شهرستان باخرز طی گام‌های آمادگی راهبردی، شناخت و ارزیابی وضعیت تا تدوین پیش‌نویس اولیه سند آبادانی و پیشرفت جامع شهرستان تدوین می‌شود و آمار، اطلاعات، طرح‌ها و برنامه‌های در دست اقدام، مصوب و پیشنهادی ۵۶ دستگاه و نهاد جمع‌آوری و مورد توجه قرار گرفته است. همچنین به منظور بررسی مسائل پیش‌روی کسب‌وکارها در چهارچوب زنجیره تأمین، عرضه و ارزش، مصاحبه‌های عمیقی با فعالین واحدهای تولیدی، فراوری و پشتیبان تولید محصولات کشاورزی و غیرکشاورزی صورت گرفته است. به منظور شناسایی فرصت‌ها و محدودیت‌های دستیابی به اهداف و اقدامات اولویت‌دار نیز مصاحبه‌هایی با نخبگان و متخصصین بومی در حوزه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی انجام شده است. تمام مستندات و نقشه های تحلیلی در فرایند تدوین طرح در قالب سامانه ثبت و برای اشتراک‌گذاری در پایگاه اطلاعات جغرافیایی (Web GIS) بارگذاری می شود.
وی اظهار داشت: تسهیلگران بخش توانافزایی که از بین تحصیل کرده های جامعه محلی و از طریق مصاحبه و آزمون به طرح ورود می کنند در بازه‌های زمانی مختلف بسته به نیاز طرح تحت آموزش‌های مختلف مرتبط قرار می‌گیرند. تسهیلگران شهرستان باخرز تا کنون در مجموع ۳۵۳۶ نفر ساعت آموزش‌هایی در خصوص مبانی و اصول تسهیلگری، تکنیک‌های تسهیلگری، تکنیک‌های ارزیابی مشارکتی، سواد رسانه‌ای و خبر نویسی، حسابداری و ثبت دفاتر و ارزیابی مالی صندوق، کارآفرینی مقدماتی و پیشرفته دیدهاند.
رییس پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی ادامه داد: مسائل، مشکلات، علل و ریشه‌های آن‌ها، فرصت‌ها و توانمندی‌ها، روندیابی تغییرات هر روستا و نظایر آن در قالب گام‌های ارزیابی مشارکتی (PRA) که ذیل هدایت مجری توانافزایی، توسط تسهیلگران طرح پیگیری و با مشارکت مردم و اعضای کمیته آبادانی و پیشرفت روستا استخراج می‌شود. در کنار نهاد کمیته آبادانی و پیشرفت روستا، در هر روستا صندوق آبادانی و پیشرفت با مشارکت اهالی تشکیل می‌شود و آموزش‌های لازم از سوی تسهیلگران برای اداره این صندوق صورت می‌گیرد.
وی گفت: این صندوق‌ها با پس‌انداز اهالی روستا و توسط هیات مدیره‌ای که متشکل از سرگروه‌های مختلف صندوق است، شکل گرفته و هدف آن حمایت مالی از اشتغال‌های خرد در سطح روستا بر اساس توان و پتانسیل هر روستا است. در این طرح همچنین تسهیلات متوسط و کلان برای صاحبان ایده‌هایی با نسبت اشتغال‌زایی بالاتر در سطح شهرستان با سازوکار اختصاصی و متفاوت از مشاغل خرد در نظر گرفته شده است.
گرکانی با اشاره به اینکه در شهرستان باخرز، پس از هفت ماه از آغاز پس‌اندازهای خرد اهالی روستاهای شهرستان باخرز در صندوق‌های آبادانی و پیشرفت در قالب طرح توانافزایی جوامع محلی این شهرستان، در فروردین ۱۴۰۰ اولین وام‌های خرد به اهالی در ۵۰ روستای این شهرستان اعطا شد، افزود: تا تاریخ چهارم تیر ۱۴۰۰، تعداد ۷۷۷ فقره وام و در مجموع ۲۲ میلیارد و ۸۷ میلیون و ۸۰۰ هزار ریال در بخش‌های کشاورزی، دامداری، خدمات، صنعت و صنایع دستی اعطا شده است.
وی با اشاره به اینکه از وام‌های خرد روستایی اعطاشده در شهرستان باخرز، در بخش دامداری در جهت خرید دام و تامین نهاده‌های دامی، در بخش کشاورزی برای مواردی چون تجهیز گلخانه و خرید نهاده‌های کشاورزی از قبیل خرید بذر و سم و کود استفاده شده است، گفت: همچنین تسهیلات اعطاشده در بخش خدمات بیشتر در زمینه هایی نظیر خیاطی، ترشیجات، توسعه سوپرمارکت و خرازی و نیز در بخش صنایع‌دستی وام‌های خرد پرداختی در راستای فرش‌بافی هدایت شده است.
رییس پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی اظهار داشت: همچنین به منظور ایجاد هم افزایی، طرح های مشترک توسعه ای بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و دیگر دستگاههای اجرایی در قالب این طرح تعریف می شود. البته این طرح ها پشتوانه مطالعاتی طرح را نیز دارا بوده و به نوعی اولویت اجرای آن توسط جامعه محلی و دستگاه مربوطه مورد تایید قرار گرفته است. از جمله این طرح ها، طرح کانال انتقال آب از کاج دره به اراضی پایین‌دست روستای ارزنه و نیز احیای قنوات در چهار روستای شهرستان به صورت مشارکتی با سازمان جهاد کشاورزی و خود اهالی روستاها است.
وی افزود: با توجه به اینکه برخی از طرح های اشتغال زا در این طرح در قالب اشتغال خرد قابل تعریف نیست، امکان برخورداری از تسهیلات ارزان قیمت برای متقاضیان اشتغال زایی‌های با ابعاد متوسط و کلان از کانال تفاهم‌نامه بین بانک توسعه تعاون و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی فراهم شده که برگزاری رویدادهایی نظیر راهکارهای فناورانه رفع معضلات زنجیره ارزش زعفران، اجرای پویش نهال آبادی در روز درختکاری در شهرستان باخرز از دیگر مواردی است که در قالب طرح برنامه‌ریزی شده است و تلاش شده ضمن به مشارکت طلبیدن آحاد مختلف جامعه، رویکردهای نوین و فناورانه نیز در رفع چالش های موجود مورد توجه قرار گیرد.
گرکانی توضیح داد: در طرح تدوین سند آبادانی و پیشرفت جامع و توانافزایی شهرستان تفتان نیز از یک سو تهیه سند پیشرفت همه‌جانبه در دو سطح شهرستان و ۸۰ روستای بالای ۵۰ خانوار این شهرستان مد نظر قرار گرفته و از سوی دیگر با حضور تسهیلگران محلی آموزش‌دیده در سطح روستاها و تشکیل نهادی با نام کمیته آبادانی و پیشرفت روستا با حضور نمایندگان گروه‌های مختلف مردمی، مسائل، مشکلات، فرصت‌ها و توانمندی‌های جامعه محلی استخراج می‌شود تا در یک فرایند دوسویه برنامه‌ریزی از پایین به بالا و از بالا به پایین، سندی یکپارچه و در عین حال تحقق‌پذیر برای روستاها تهیه شد. در سند تهیه‌شده برای سطح شهرستان و روستاها، برنامه‌های دستگاههای اجرایی فعال در سطح روستاها نیز مورد توجه قرار می‌گیرد تا از هرگونه موازی‌کاری دستگاهی پرهیز شود.
