کامبد امینی حسینی روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا در پاسخ به این سوال که چه مطالعات مرتبطی در زمینه اسکان اضطراری، بازسازی و بهسازی مناطق آسیب دیده از وقوع سانحه در دستورکار پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران قرار داشته است، این مطلب را عنوان و اظهار داشت: عدم توجه به شرایط بومی و ویژگی های اجتماعی و کالبدی مناطق آسیب دیده سبب شده است که در بسیاری از موارد، الگوهای انتخاب شده برای اسکان اضطراری و اسکان موقت با نیازهای مردم سازگار نباشد و مشکلات مختلفی برای ساکنان مناطق تحت تاثیر بلایا ایجاد شود.
وی توضیح داد: به منظور کاهش این مشکلات، پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران بر اساس مطالعه تجارب داخلی و خارجی و استانداردهای موجود، ضوابط و راهنماهایی را برای اسکان پس از سوانح تهیه کرده است که برخی از این ضوابط با مشارکت سازمان مدیریت بحران کشور و دفاتر سازمان ملل (نظیر دفتر عمران ملل متحد) تهیه شده اند.
امینی حسینی ادامه داد: در خصوص بازسازی نیز اقدامات مختلفی توسط این پژوهشکده با همکاری پژوهشکده مهندسی سازه و پژوهشکده مهندسی ژئوتکنیک انجام شده است تا ضمن معرفی اصول ساختن بهتر از قبل، ضوابط لازم برای توسعه پایدار و مکانیابی مناسب برای جلوگیری از تبعات سوانح بعدی تدوین شود و در اختیار مسئولان امر قرار گیرد.
رئیس پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در پاسخ به این سوال که آیا پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران مطالعاتی را در زمینه بررسی اثرات شبکه ای آسیب دیدگی زیرساخت های شهری انجام داده است، اضافه کرد: بسیاری از زیرساخت های شهری عملکرد شبکه ای دارند، به این مفهوم که اگر یک نقطه از شبکه در اثر زلزله یا سایر سوانح دچار آسیب شود، کل عملکرد سیستم مختل می شود. به عنوان مثال آسیب به یک پل یا بخشی از مسیر راه و یا آسیب به یک نقطه از خطوط انتقال برق می تواند عملکرد کل شبکه را تحت تاثیر قرار دهد.
امینی حسینی ادامه داد: در پژوهشگاه (پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران و پژوهشکده مهندسی سازه) مطالعات مختلفی در زمینه آثار شبکه ای و نحوه ارتقای تاب آوری زیرساخت های شهری بخصوص شبکه حمل و نقل شهری، شبکه برق و شبکه آب و فاضلاب انجام شده است. برخی از این مطالعات برای کارفرماهای بیرونی (نظیر شهرداری ها، شرکت های توزیع برق، شرکت های آبفا) انجام شده است و نتایج آن در توسعه و اصلاح زیرساخت های موجود مورد استفاده قرار داده شده اند.
وی در پاسخ به این سوال که برای شناخت و تحلیل مولفه های شرایط اضطرار بر مبنای خطر زلزله در نقاط مختلف کشور مطالعاتی صورت گرفته است، اظهار داشت: مهمترین اقدام در زمینه مدیریت بحران سوانح طبیعی که دربرگیرنده راهکارهای بهبود شرایط قبل تا بعد از رخداد بلایا است، تدوین طرح های جامع کاهش خطرپذیری و مدیریت بحران است که این طرح ها که در سال های اخیر در بسیاری از کشورهای جهان تهیه و اجرا شده اند، در ایران برای نخستین بار توسط آژانس همکاری های بین المللی ژاپن (جایکا) برای شهرداری تهران در سال ۱۳۸۳ با مشارکت اعضای هیات علمی پژوهشگاه تهیه شد.
رئیس پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله افزود: پس از آن چارچوب تدوین طرح های جامع مدیریت بحران زلزله توسط پژوهشکده مدیریت بحران در قالب پروژه بانک جهانی بومی سازی شد و برای نخستین باز در کشور در مورد شهر کرج در سال ۱۳۹۶ بطور کامل و با دقت و کیفیت به مراتب بالاتر از مطالعات انجام شده توسط جایکا به اجرا گذاشته شد. یکی از اجزای اصلی این طرح مربوط به بهبود عملیات مقابله و واکنش اضطراری است که مشتمل بر اقدامات جستجو و نجات، امداد، اسکان اضطراری، مدیریت بحران محله محور، ترافیک در شرایط اضطراری و بسیاری مواردی دیگر می باشد.
وی گفت: بر اساس این طرح اقداماتی که باید در کوتاه مدت تا بلندمدت به منظور کاهش تلفات و خسارات زلزله به انجام برسند مشخص می شود تا در برنامه سالانه شهرداری ها براساس اولویت به اجرا گذاشته شوند. این ظرفیت نه تنها در مورد تمامی شهرهای کشور قابل استفاده است، بلکه با توجه به اینکه اخیرا پژوهشگاه موفق به راه اندازی مرکز منطقه ای برای مطالعات ریسک و تاب آوری در آسیای مرکزی و غرب آسیا توسط یونسکو شده است، در سایر کشورها نیز قابل تعمیم هستند.
امینی حسینی در پاسخ به این سوال که آیا ترویج فرهنگ ایمنی و خود امدادی در برابر زلزله در جامعه منجر به نتایج عملیاتی و آموزشی شده است، افزود: پژوهشگاه به عنوان بنیانگذار طرح مانور زلزله و ایمنی در ایران شناخته می شود. این طرح از سال ۱۳۸۱ ابتدا به صورت موردی در تهران و سپس در سایر شهرها و در تمامی مدارس اجرا شده است. البته با توجه به نتایج ارزیابی اثربخشی اقدامات انجام شده در کشور در زلزله های مختلف، سیاست های بالادستی نظام درخصوص ضرورت ارتقای آمادگی جامعه برای کاهش خطرپذیری و ارتقای ظرفیت مواجهه با اثرات سوانح طبیعی و نیز با توجه به اسناد بین المللی در خصوص ضرورت بهبود تاب آوری جوامع در برابر بلایا، تغییراتی در برنامه مانور از سال ۱۳۹۴ صورت پذیرفت تا با رویکردی پایین به بالا، علاوه بر دانش آموزان و مسئولان مدارس کشور، مردم محلات نیز در برنامه ارتقای آمادگی مشارکت داده شوند.
وی اظهار داشت: در رویکرد جدید ضمن ارائه آموزش های لازم به دانش آموزان مطابق با روال قبل، تمهیداتی اندیشیده شده است که سطح آگاهی و آمادگی ساکنین محله های مجاور مدارس ایمن نیز ارتقا یابد و از ظرفیت مدارس به عنوان پایگاه پیشگیری و مدیریت بحران محله مجاور مدرسه استفاده شود. از این رو از سال ۱۳۹۴ موضوع مانور، «مدرسه ایمن – جامعه تاب آور» تعیین شده است. بر اساس مفاد این برنامه که با مشارکت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت آموزش و پرورش و وزارت کشور، و همچنین سازمان صدا و سیما و جمعیت هلال احمر اجرا می شود، مقرر شده است که ظرفیت سازی محلی برای آمادگی در برابر زلزله تا سال ۱۴۰۴ در تمامی محله های شهری به مورد اجرا گذاشته شود.
رئیس پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله یادآور شد، البته در دو سال اخیر به سبب شیوع بیماری کرونا، امکان اجرای این برنامه فراهم نبود ولی با رفع این چالش، به امید خدا با تداوم اجرای این برنامه می توان آمادگی لازم را در سطوح شهری و روستایی برای مواجهه با زلزله ارتقا بخشید. لازم به ذکر است که در قالب این برنامه ستادی نیز تحت عنوان ستاد عالی آمادگی عمومی در برابر زلزله ایجاد شده است که فعالیت های این برنامه را رصد کنند. نکته جالب اینکه طرح یادشده توسط ایران در اجلاس کشورهای عضو اکو در سال ۲۰۱۷ طرح شد و به عنوان یکی از اولویت های تمامی کشورهای منطقه برای اجرا تا سال ۲۰۲۵ مورد تصویب قرار گرفت.
وی در پاسخ به این سوال که آیا طرح های واکنش اضطراری براساس تجارب روز جهان و برای سطوح مختلف اجتماعی به سازمان های دست اندرکار زیرربط برای انجام اقدامات پیشگیرانه ارجاع شده و بازخورد آن چه بوده است، نیز گفت: پژوهشگاه تعاملات گسترده ای با نهادهای حاکمیتی مرتبط با مدیریت بحران دارد. برخی از فعالیت های پژوهشگاه مستقیما به درخواست نهادهایی نظیر سازمان مدیریت بحران کشور یا شهرداری های مختلف انجام شده اند. طبیعتا نتایج این مطالعات در اختیار این مراکز قرار گرفته و می بایست مورد استفاده قرار گیرد. از سوی دیگر پژوهشگاه در تعامل پیوسته با ارکان حاکمیتی نظیر سازمان برنامه و بودجه، مجلس شورای اسلامی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و بسیاری دیگر از نهادهای ملی و استانی بوده و اطلاعات مورد نیاز آنها در جهت سیاستگذاری و برنامه ریزی با توجه به خطر زلزله را تامین می کند. البته اینکه چه مقدار از این اطلاعات در نهایت مورد استفاده قرار می گیرد مساله ای است که به واکاوی بیشتر نیاز دارد.
استقرار ایران زمین در میان دو صفحه اروپا آسیا و عربستان، تجربه زلزله های شدید در طول تاریخ، وقوع زلزله های شدید در دهه های اخیر و خسارت های انسانی-اجتماعی و اقتصادی ناشی از آنها بیانگر لرزه خیزی زیاد و آسیب پذیری شدید کشور در برابر زلزله است. متاسفانه در پی بعضی از این حوادث طبیعی ناگوار اسناد و بناهای بسیار با ارزش تاریخ فرهنگ باستانی ایرانی نیز با خاک یکسان شده است. تمامی حقایق فوق حاکی از لزوم تمرکز روی یافتن راه حلی برای جلوگیری و کاهش این اثرات است.
به گزارش ایرنا، بلایای طبیعی به مجموعه ای از حوادث زیانبار گفته می شود که منشاء انسانی ندارند و به طور معمول غیرقابل پیش بینی بوده و یا حداقل از مدت ها قبل نمی توان وقوع آنها را پیش بینی و اعلام کرد.
بلایای طبیعی دارای انواع گوناگونی هستند که زلزله، سیل، طوفان، گردباد، سونامی، تگرگ، بهمن، رعد و برق، تغییرات شدید درجه حرارت، خشکسالی و آتشفشان نمونه‌هایی از این بلایای طبیعی به شمار می آیند.
در این رهگذر جمهوری اسلامی ایران به لحاظ وضعیت جغرافیایی، شرایط آب و هوایی و ویژگی های ژئوپلتیک در زمره کشورهای بلاخیز دنیا به شمار می رود که در طول تاریخ شاهد حوادث و سوانح بسیاری بوده است.
بنابر گزارش های منتشر شده از سوی سازمان ملل متحد، این سازمان ایران را به دلیل امکان وقوع ۳۱ حادثه طبیعی، غیرطبیعی و انسان ساخت در زمره ۱۰ کشور نخست بلاخیز دنیا قرار داده به طوری که از مجموع ۴۰ بلای طبیعی شناخته شده در جهان امکان وقوع ۳۱ نوع آن شامل زلزله، سیل، سونامی، رانش زمین، روانه های گلی، سنگ لغزش، فرسایش خاک، نفوذ و پیشروی آب دریا، رسوب زایی، تخریب ساحلی، مرداب زایی، کویرزایی، انجماد و سرمازدگی، تگرگ، بهمن، طوفان، آلودگی آب و هوا، آلودگی محیط زیست، آفات و بیماری های نباتی و نیز خشکسالی وجود دارد.
تحقیقات انجام شده از سوی کارشناسان خبره دخیل در امر مدیریت بحران و سوانح در کشورمان نشان می دهد آتش سوزی خود به خودی جنگل ها، صاعقه، خطرات ژئوترمال (زمین گرمایی)، ریزش حوضه های آهکی، نشست های زمین در نواحی استخراج مواد معدنی، ریزش های زیردریایی، لغزش های زیردریایی، باتلاق زایی، آتشفشان و خود سوزی میدان های زغالی در مراحل بعدی وقوع حوادث و بلایای شایع در کشور قرار دارند.
